τ. 58, Σεπτέμβριος 2009

Αν ο Lewis Mumford (Τεχνική και Πολιτισμός, 1934), είχε δίκιο όταν έλεγε πως η ανάπτυξη του συμβολικού πολιτισμού διαμέσου της γλώσσας, στάθηκε ασυγκρίτως σπουδαιότερη για την περαιτέρω ανάπτυξη του ανθρώπου απ’ ό,τι η –με χειρωνακτικές μεθόδους– ισοπέδωση ενός βουνού, δικαιούμαστε και εμείς να διατυπώνουμε ερμηνείες και γλωσσικούς απόηχους με τόση σοβαρότητα σαν να οικοδομούμε ουρανογέφυρες...

Σε άλλο σημείο του παρόντος τεύχους (σ. 36) αναφέρουμε την περίπτωση του Υδρόμυλου, λέγοντας πως φαίνεται σαν να μην έχει ακόμα πεθάνει, σαν να έχει αρχοντικά αποσύρει την αρχαϊκή φτερωτή του, από ένα περιβάλλον παράταιρο και αλλότριο, αυτό μιας αγγλικής μανιφακτούρας του 19ου αιώνα. Και φαίνεται σαν να μην έχει πεθάνει αφού στα αγγλικά το εργοστάσιο συνεχίζει να λέγεται “mill”, και όλοι αναφέρουμε τον “μύλο” του καφέ ή τον “μύλο” (δυναμό) του ποδηλάτου.

Ίχνη της γλώσσας, όταν τα ίχνη της ύλης έχουν χαθεί. Πρακτικές εφαρμογές που έχουν προ πολλού σβήσει, το ζωντανό μουσείο(!) όμως της γλώσσας διατηρεί τα σώματα των εννοιών και δημιουργεί εκ νέου ερμηνείες. 

Είναι λυπηρό, μα στην Ελλάδα δεν ευδοκίμησε ο σεβασμός για τα απολιθώματα του βιομηχανικού μας –και όχι μόνο– παρελθόντος.

Μύλοι*, παλιά εργοστάσια, ναυπηγεία υπέροχα, όλα σαρώνονται από τη βιασύνη. Οι άνθρωποι τρέχουν στα χρήματα, όπως οι ποντικοί στο λάδι. Σε αυτήν την κούρσα η Ελλάδα φαντάζει πολύ φτωχή για να συντηρεί παμπάλαια κατάλοιπα...

Δεν έχουμε όμως αντιληφθεί αυτή την τρομώδη εμμονή του Mumford για την σπουδαιότητα της ερμηνευτικής προσέγγισης, που τον οδήγησε στον αφορισμό πως:
Αν εκλείψουν ξαφνικά όλες οι μηχανικές εφευρέσεις των τελευταίων 5.000 χρόνων, το πλήγμα θα είναι βέβαια τεράστιο. Ο άνθρωπος ωστόσο, θα συνεχίσει να είναι ανθρώπινος. Αν κάποιος όμως μας αφαιρούσε την λειτουργία της ερμηνείας… Ολόκληρη η γη αμέσως θα έσβηνε και ο άνθρωπος θα βυθιζόταν σε μια πιο αδιέξοδη και κτηνώδη κατάσταση από οποιοδήποτε ζώο· μια κατάσταση κοντά στην παράλυση. 

Μια ενδεχόμενη λοιπόν συντήρηση του εργαλειακού μας παρελθόντος, δεν θα αποτελούσε πλάνο σπατάλης αλλά ζωογόνησης. Γιατί απαιτείται ένας αναστοχασμός πάνω στις τεχνικές κατασκευές του παρελθόντος. Τώρα που έπαψαν να λειτουργούν μπορούμε ευκολότερα να υπερβούμε τον τυπικό τους ρόλο, τις αποδόσεις και τα –πάλαι ποτέ– κέρδη τους. 

Τώρα που πια δεν λειτουργούν μπορούμε να αποτιμήσουμε την αξία τους, όχι μόνο με τεχνικούς-οικονομικούς, αλλά και με αισθητικούς όσο και με ηθικούς όρους. 

Μια μηχανή ως προέκταση των ανθρώπινων οργάνων (Ernst Cassirer), ως οργανική δηλαδή προβολή ή ως ψυχολογικό μας αποτύπωμα!

Μια τέτοια θέαση επαναδιατυπώνει διάπυρα πως «δεν είναι τόσο η κατασκευή όσο η σκέψη, δεν είναι τόσο το εργαλείο, όσο ο νους, που συνιστά τη βάση της ύπαρξής μας. Χρήσιμο λοιπόν το κατασκευάζειν, ανεκτίμητο όμως το ανακαλύπτειν και το ερμηνεύειν». Ο άνθρωπος όχι ως Homo Faber/Άνθρωπος Παραγωγός, αλλά ως Homo Sapiens /Άνθρωπος Γνωρίζων (Hannah Arendt, Vita activa). 

Την επόμενη φορά λοιπόν που θα αντικρίσουμε ένα σκουριασμένο εκατονταετές βαρούλκο, ας αφαιρέσουμε νοητικά από πάνω του την πατίνα του χρόνου, που διατηρεί κρυφά τα πολύτιμα εν-νοήματα του κατασκευαστή του, έτσι ώστε από το κρύφιον του εργαλειακού κατάλοιπου, να μπορούμε να ελπίζουμε πως θα οδηγηθούμε και στο ενδότερο ψυχικό μας «πάγκρυφον –ή αλλιώς– στον μέγα ερειπιώνα των προσωπικών μας καταλοίπων».

(Η παραπάνω φράση από το –νυν και αεί αριστούργημα– «Σύσσημον», του Ν. Παναγιωτόπουλου, που επαναδιατυπώνει στις μέρες μας ζητήματα ερμηνείας της ανθρώπινης ταυτότητας, έτσι όπως τέθηκαν –ομοίως συγκλονιστικά– και πριν 2.500 χρόνια, από τον Σοφόκλειο Οιδίποδα).

Συγ-κινημένοι από τις ίδιες μας τις προτροπές, το παρόν σημείωμα θα συνεχιστεί με ένα β΄ μέρος στο επόμενο τεύχος, όπου θα αποτυπώνεται η ματιά μας σε αυτό το σκουριασμένο εκατονταετές βαρούλκο.

Ματιά υπομονετική και τρέμουσα κάτω από το βάρος των προειδοποιήσεων του βλοσυρού L. Mumford…

                                                                                                                Καραπαναγής Αποστόλης

 

*Μόνον οι ανεμόμυλοι, με έναν θλιβερό και πρόστυχο τρόπο "συντηρούνται" στα διάφορα νησάκια της ηλιθιότητας… (Δεν είναι όμως του παρόντος).

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

«Παιδιά πολλών ανθρώπων, βέβαια, τα λόγια μας», σε τέτοιου είδους κείμενο όμως, μια βιβλιογραφική παραπομπή θα φάνταζε ίσως σαν περιττή παρέμβαση. Όσοι συγγραφείς και έργα μνημονεύονται, πιότερο σαν νάματα ομορφιάς λογίζονται παρά σαν βιβλιογραφικές παραπομπές…