Εγκυκλοπαίδειες – Λεξικά 

Φθάνοντας στις εγκυκλοπαίδειες που μπορεί να χρησιμοποιήσει κάποιος ψάχνοντας πληροφόρηση για τεχνικά θέματα ας αναφέρουμε το εξής θλιβερό! Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν τεχνικές εγκυκλοπαίδειες· ή ορθότερα, οι τεχνικές εγκυκλοπαίδειες που έχουν εκδοθεί πολύ παλιά και που μπορεί κανείς να αναζητήσει σε δανειστικές βιβλιοθήκες, είναι συνήθως φτωχότερες σε αριθμό και ποιότητα λημμάτων από μια καλή γενική εγκυκλοπαίδεια. Έτσι λοιπόν δεν θα αναφερθούμε σε εγκυκλοπαίδειες τεχνικών θεμάτων, αλλά μόνο στη γενική εγκυκλοπαίδεια που χρησιμοποιήσαμε, την 55τομη Μεγάλη Υδρία.

Μια πραγματικά σπουδαία εγκυκλοπαίδεια (αναφορικά κυρίως με τον αριθμό των λημμάτων) που μόλις και μετά βίας ολοκλήρωσε την έκδοση των τελευταίων τόμων της πριν ο εκδοτικός οίκος δει τα οικονομικά του να διαλύονται από το ανέφικτο του εκδοτικού εγχειρήματος. Δεν θα αναφέρουμε εδώ την οραματική διάσταση που περικλείει μέσα της η έκδοση μιας πλήρους εγκυκλοπαίδειας, ούτε τους λόγους που καθιστούν ανέφικτη μια τέτοια προσπάθεια σε τόσο μικρές αγορές σαν της Ελλάδας. 

Η 55τομη Μεγάλη Υδρία αξίζει να αναζητηθεί ως απόκτημα από κάποιον, αν βρεθεί σε φυσιολογική τιμή. 

Για μας ήταν η βασική εγκυκλοπαίδεια που χρησιμοποιήθηκε για το Ιστορικό της ανέλκυσης. 

Και ο χώρος της λεξικογραφίας στην Ελλάδα παραμένει προβληματικός. Πουθενά στον κόσμο βέβαια δεν υπάρχουν λεξικά χωρίς προβλήματα. Τέλειο λεξικό δεν υπάρχει σε καμία γλώσσα. Στα λεξικά της Ελληνικής όμως, τα προβλήματα είναι κάπως μεγαλύτερα. 

Λεξικό Θησαυρός της Ελληνικής γλώσσας, του Χρήστου Γιοβάνη

Επίτομο λεξικό 2.500 σελίδων (200.00 λήμματα) με εξαιρετικά πλούσιο λημματολόγιο και επιπλέον θεματικά λεξικά (για ιστορικά γεγονότα / βιογραφίες / θεομηνίες / σύμβολα / μετρολογία κτλ.) που καθιστούν την ύλη πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα. 

Περιλαμβάνονται στην ύλη του εξειδικευμένοι όροι σύγχρονων επιστημών, την ίδια ώρα όμως υπάρχουν και κάποιες αδικαιολόγητες ελλείψεις–απουσίες λημμάτων, που οφείλονται σε αβλεψία. 

Αξιόλογη ωστόσο περίπτωση λεξικού που δεν βρίσκεται όμως τόσο εύκολα στο εμπόριο. 

Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, του Ιωαν. Σταματάκου

Τρίτομο λεξικό που αποτελεί σοβαρή και έγκυρη προσπάθεια λεξικογραφίας. Ωστόσο λίγο παλιομοδίτικο με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη λεξικογράφηση των σύγχρονων όρων. Επίσης, οι τρεις τόμοι του σε προδιαθέτουν για πλουσιότερη λημματογράφηση από αυτήν που πραγματικά περιέχεται στις σελίδες του… (Ας μου εξηγήσει κάποιος, γιατί τα λεξικά δεν αναφέρουν τον αριθμό των λημμάτων που περιέχουν;)

Και το παρόν τρίτομο λεξικό δεν βρίσκεται πλέον πολύ εύκολα στο εμπόριο.

Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής, του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη

Λεξικό σύγχρονο, έγκυρο και χρηστικό που σε αντίθεση με τα προηγούμενα, κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή, οπότε μπορεί κανείς να το αναζητήσει σε όλα τα βιβλιοπωλεία. Αν και θα το θέλαμε πιο πλούσιο σε λήμματα… 

Ετυμολογικό Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής, του Ν.Π. Ανδριώτη

Ως γνωστόν τα γενικά λεξικά είναι κυρίως ερμηνευτικά. Το παρόν λεξικό του Ανδριώτη αποτελεί το μονόδρομο για αναζήτηση της ετυμολογίας των συνηθέστερων λέξεων της νέας ελληνικής. 

Λεξικό ερμηνευτικό–ετυμολογικό της Αρχαίας Ελληνικής, του Αθ. Φραγκούλη

Πολύ καλό και πλούσιο λεξικό ετυμολογίας λέξεων της Αρχαίας Ελληνικής. Σε συνδυασμό με ένα ετυμολογικό λεξικό της Νεοελληνικής έχουμε την δυνατότητα πλήρους κάλυψης στην αναζήτηση της ετυμολογίας. Αν κάποιος αναρωτηθεί γιατί χρειάζεται και το Eτυμολογικό της Αρχαίας Ελληνικής, ας σκεφθεί ότι πάμπολλες λέξεις της νέας ελληνικής προέρχονται από αντίστοιχες αρχαιοελληνικές. Έτσι αναζητώντας σε ένα λεξικό της νέας ελληνικής την ετυμολογία του «Τεχνίτης», διαβάζουμε μόνο ότι προέρχεται από τον αρχαιοελληνικό όρο «Τεχνίτης». Πρέπει να ανατρέξουμε λοιπόν στο ετυμολογικό της Αρχαίας Ελληνικής για να πληροφορηθούμε ότι ο αρχαιοελληνικός όρος «Τεχνίτης» προέρχεται από τον αρχαιοελληνικό όρο «Τέχνη», που προέρχεται κι αυτός με τη σειρά του από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα «Tek» που σήμαινε «Πλέκω»! 

Όλη η παραπάνω φλυαρία μας για το παράδειγμα του Τεχνίτη δείχνει παρεμπιπτόντως πόσο σπουδαίο ρόλο έπαιζε η ένδυση –στην κυριολεξία ήταν θέμα ζωής και θανάτου– τότε που διαμορφωνότανε η διάλεκτος και ξεπηδούσε η κάθε λέξη μέσα από τον πολτό της γλώσσας με όρους απόλυτης ανάγκης. Και μέσω αυτού, η φλυαρία μας θέλουμε να οδηγήσει στο συμπέρασμα πως η προσήλωσή μας μας στην ετυμολογία αποτελεί την πρώτη αρχή για μια γνωριμία με τα πράγματα. Όσον δε αφορά τον τεχνικό τομέα, η ετυμολογία των όρων προσφέρει πολύ περισσότερα από μια πρώτη αρχή γνωριμίας με τα πράγματα (όμως σε αυτό το θέμα της ετυμολογίας τεχνικών–τεχνολογικών όρων θα επανέλθουμε, σε προσεχές τεύχος, κι έτσι θα δικαιολογηθεί και η τωρινή μας φλυαρία). 

Σχεδόν τελειώνει η ενότητα των λεξικών με το Βασικό λεξικό ξένων λέξεων της νέας ελληνικής, της Ευαγγελίας Παπακυριακού – Χάρη Παπακυριακού, εκδόσεις Gutenberg.

Το παρόν πολύ καλό λεξικό διαθέτει σχεδόν όλες τις λέξεις της νέας ελληνικής γλώσσας που προέρχονται από άλλες ξένες λέξεις. Αναφέρει την προέλευση και την ετυμολογία τους και επισημαίνει και τις περιπτώσεις αντιδανείων. Κι αν αναρωτηθείτε πόσες είναι αυτές οι ξένες λέξεις της Νεοελληνικής, η απαντηση είναι: Πολλές· τόσες ώστε να γεμίζουν τις 500 σελίδες του παρόντος τόμου. 

Κι ας κλείσουμε με την περίπτωση ενός ακόμα λεξικού, περισσότερο για να ανεκδοτολογήσουμε. 

Ψάχνοντας να βρούμε την ερμηνεία και ετυμολογία της λέξεως Βριζώνι, που είχαμε αναφέρει στις εφαρμογές ανέλκυσης των Μετεώρων, βρεθήκαμε μπροστά σε αδιέξοδο. Κανένα λεξικό από τα συνήθη που χρησιμοποιούσαμε δεν είχε λεξικογραφήσει ένα συνηθισμένο όρο! Μια λέξη συνηθισμένη στα χείλη όλων των μοναχών του ελληνικού χώρου. 

Η λέξη Βριζώνι λοιπόν περιέχεται μόνο στον 4ο τόμο του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών.

Μην αναζητήσετε όμως το παρόν λεξικό στο εμπόριο, όσα χρήματα κι αν είστε διατεθειμένοι να ξοδέψετε. Από το 1933 έως σήμερα η Ακαδημία Αθηνών –χωρίς να σκεφθεί το ανέφικτο του εγχειρήματος– έχει προαναγγείλει 2-3 φορές την έκδοση ενός Ιστορικού Λεξικού που θα περιέχει ΟΛΕΣ τις λέξεις της νεοελληνικής γλώσσας από το μεσαίωνα έως σήμερα, μαζί και με όλους τους ιδιωματισμούς! 

Παρότι λοιπόν είναι προφανές ότι κάτι τέτοιο είναι ακατόρθωτο τουλάχιστον για τις δυνατότητες της (ελληνικής) Ακαδημίας Αθηνών, ακόμα κι αν περάσουν χίλια χρόνια, μόλις το τελευταίο διάστημα, η Ακαδημία μας, έβγαλε ανακοίνωση μέσω της οποίας προσγειώνει τις φιλοδοξίες της στην έκδοση ενός πολύ πιο συμπτυγμένου (κοινότατου) λεξικού της... Νέας Ελληνικής ή κάτι παρόμοιου! 

Ωστόσο οι τόμοι που έχουν μέχρι σήμερα εκδοθεί (από το 1933), αφενός περιέχουν το Βριζώνι μας (δεν είναι μικρό πράγμα κι αυτό), αφετέρου αποτελούν ένα χαριτωμένο παράδειγμα αβελτηρίας, επιπολαιότητας και... ικανοτήτων. 

Το Ιστορικό Λεξικό λοιπόν της Ακαδημίας Αθηνών μην το αναζητήσετε στα βιβλιοπωλεία κατά την τρέχουσα χιλιετία.

Εδώ τελειώνει ο κατάλογος προτάσεων που περιέχει τα βασικότερα βιβλία από όσα χρησιμοποιήθηκαν για την Ιστορία της ανέλκυσης.

Ελπίζουμε το αρχικό μας στοίχημα να κερδήθηκε και η ανάγνωση της βιβλιογραφίας να ήταν ενδιαφέρουσα και όχι μόνο χρήσιμη. Ελπίζουμε ακόμα ότι αρκετοί αναγνώστες θα θέσουν ως στόχο τους τη δημιουργία μιας βασικής τεχνικής (τουλάχιστον) βιβλιοθήκης, μετά την ανάγνωση του παραπάνω κειμένου. 

                                                                  Καραπαναγής Αποστόλης