Μια σχολιασμένη βιβλιογραφία

τ. 68, Μάρτιος 2012.

Μια συνολική βιβλιογραφία –σχολιασμένη έστω και συνοπτικά– για το Ιστορικό της Ανέλκυσης των τελευταίων 16 τευχών του Ανελκυστήρα, υποσχεθήκαμε στο προηγούμενο τεύχος. Κάποιος βέβαια μπορεί να ρωτήσει «ποιος ο λόγος για κάτι τέτοιο;», έχουμε όμως ξανά αναφέρει πως «μια φιλοδοξία μας, για το παρόν αφιέρωμα της ανέλκυσης, είναι αυτό να γεννήσει στους αναγνώστες την επιθυμία να ανατρέξουν στους διαδρόμους της συναρπαστικής Βιομηχανικής Αρχαιολογίας ή της εξίσου ενδιαφέρουσας Ιστορίας της Τεχνικής ή γιατί όχι της Φιλοσοφίας της Τεχνολογίας ή της Ιστορίας γενικότερα».

Εκτός αυτού όμως υπήρξε κι ένα στοίχημα: Η σχολιασμένη βιβλιογραφία ν’ αποτελεί –κατά το δυνατόν– ένα αυτόνομο και ενδιαφέρον ανάγνωσμα όσο και η «Ιστορία της ανέλκυσης» την οποία αφορά!

Το αν κερδήθηκε το παραπάνω στοίχημα θα κριθεί από τους αναγνώστες.

Για την ιστορία της ανέλκυσης χρησιμοποιήθηκαν πάμπολλες πηγές, και έργα γενικού ενδιαφέροντος, όπως π.χ. πάμπολλα ιστορικά βιβλία, λεξικά, εγκυκλοπαίδειες κτλ. Δε θα αναφερθούν όμως (εκτός αν υπάρχει λόγος) τρία ή τέσσερα ταυτόσημα γενικά λεξικά παρόλο που μπορεί να χρησιμοποιήθηκαν και τα τέσσερα για την αποσαφήνιση μιας λεπτομέρειας ή την διασταύρωση κάποιας άλλης. Παρομοίως δεν θα αναφέρουμε τρεις ή τέσσερις (πανομοιότυπες) γενικές εγκυκλοπαίδειες που χρησιμοποιήθηκαν ή τρεις «ευρωπαϊκές ιστορίες» της ίδιας περιόδου.

Κάτι τέτοιο εκτός του ότι θα καταντούσε άσκοπη και βαρετή παράθεση πηγών θα ήταν και –χωρικά– ατελέσφορο.

Θα αναφερθούν ωστόσο τα πιο –κατά τη γνώμη του γράφοντος– αντιπροσωπευτικά ή τα πιο έγκυρα ή απλά τα πιο ενδιαφέροντα.

Πέρα όμως από τα έργα γενικού ενδιαφέροντος –που ένας περισσότερο «Τεχνικός» και λιγότερο «Αναγνώστης» μπορεί να παρακάμψει– πέρα λοιπόν από αυτά τα έργα γενικού ενδιαφέροντος, θα υπάρχουν και τα πιο εξειδικευμένα βιβλία κυρίως τεχνολογικής κατεύθυνσης. Τα έργα αυτά αγκαλιάζουν κυρίως τους τομείς της Ιστορίας της Τεχνολογίας, της Βιομηχανικής Αρχαιολογίας, της Ιστορίας των Τεχνικών, της Φιλοσοφίας της Τεχνολογίας, της Αρχιτεκτονικής κτλ. Καμμιά φορά η εξειδίκευση καθιστά το έργο ακόμα και δυσπρόσιτο ή σπάνιο, εξαντλημένο, κτλ (έντυπες καταγραφές συμποσίων, συνεδρίων κτλ). Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, κάτι τέτοιο θα αναφέρεται∙ όπως θα αναφέρεται και πού μπορεί κανείς να το αναζητήσει.

Αναφορικά τώρα με την γλώσσα∙ έχει επιλεγεί φυσικά σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα η ελληνική βιβλιογραφία. Περιλάβαμε ελάχιστα ξενόγλωσσα έργα που όμως αποτελούν είτε μνημειώδεις καταγραφές του ανθρώπινου πνεύματος είτε απλώς σημαντικά και μοναδικά βιβλία για το συγκεκριμένο θέμα που εξετάζουμε.

Όσον αφορά τώρα τους συγγραφείς∙ σε γενικά θέματα Έλληνες και ξένοι ισορροπούν, σε θέματα όμως τεχνικού ενδιαφέροντος, η μετάφραση αποτελεί σχεδόν μονόδρομο…

Και μια που λέμε για μετάφραση, όλη η τεχνική (και όχι μόνο) βιβλιογραφία που επιλέχθηκε, επιλέχθηκε με γνώμονα την δόκιμη ή την εξαιρετική μετάφραση. Άλλωστε όποιος έχει διαβάσει αρκετά τεχνικά βιβλία γνωρίζει ότι στο τεχνικό πεδίο η κακή μετάφραση καθιστά το κείμενο ακατανόητο.

Τέλος ας αναφερθεί ότι η συγκεκριμένη επιλογή αποτελεί προσωπική επιλογή και πρόταση ανάγνωσης κι όχι κάποιο index-ιερό οδηγό αξιολόγησης βιβλίων και συγγραφέων…

Ο χωρισμός των θεμάτων αποφασίστηκε ως εξής:

• Έργα Ιστορίας

• Έργα Ανθρωπολογίας – λαογραφίας

• Έργα για την Ιστορία της Τεχνολογίας και την Φιλοσοφία της Τεχνολογίας

• Έργα Αρχιτεκτονικής

• Εγκυκλοπαίδειες – Λεξικά

Ιστορία

Νεότερη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Του Γιώργου Ρούσσου. (7 τόμοι)

Στην Ελλάδα δεν μας αρέσει να διαβάζουμε ιστορία. Μας αρέσει ωστόσο να θιγόμαστε από αυτά που γράφουν οι ξένοι ιστορώντας μας…! Ίσως απόρροια του παραπάνω είναι ότι κι αυτά που γράφονται ως Ιστορία, γράφονται τις περισσότερες φορές όχι από Ιστορικούς (που ίσως στην Ελλάδα ασχολούνται με ασχολίες σοβαρότερες) αλλά κυρίως από… δημοσιογράφους. Αποτέλεσμα αυτού είναι πολλές φορές η έκδοση «Ιστοριών» αντιεπιστημονικών ή πρόχειρων, ή κομματικών ή κι όλα τα παραπάνω μαζί. Εξαίρεση στα παραπάνω αποτελεί η Ιστορία του δημοσιογράφου Γιώργου Ρούσσου, ο οποίος με σοβαρότητα και επάρκεια ιστόρησε το ελληνικό έθνος από το 1826 έως το 1974, έστω κάτω από μια πολιτική ματιά «Μεσαίου Χώρου».

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, από την Εκδοτική Αθηνών.

17 τόμοι που διατρέχουν την ελληνική ύπαρξη από τις απαρχές (προϊστορικοί χρόνοι) έως τις μέρες μας. Η πιο πλήρης και νηφάλια επιστημονική (συλλογικό έργο επιστημόνων) καταγραφή της ελληνικής ιστορίας. Δεν λείπουν οι ατέλειες καθώς αρκετά πράγματα που αφορούν τις προϊστορικές κοινωνίες έχουν αναθεωρηθεί από τα νέα στοιχεία που έρχονται στο φως. Εξάλλου η παραπάνω προσπάθεια μετράει (από την έναρξή της) κοντά 40 χρόνια.

Όπως και να ’χει μέσα στη λειψυδρία της ελληνικής ιστοριογραφίας το παραπάνω επίτευγμα παραμένει σπουδαία πηγή έγκυρης γνώσης.

Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους 1830-1974, του Βασίλη Ραφαηλίδη.

Σπαρταριστό ανάγνωσμα του αιρετικού και δαιμόνιου (πεθαμένου από το 2000) δημοσιογράφου Βασίλη Ραφαηλίδη. Βουτηγμένο σ’ ένα οργισμένο χιούμορ και μια λαϊκότητα μοναδική. Όσοι όμως το διαβάσουν χωρίς να γνωρίζουν έστω στοιχειωδώς ελληνική ιστορία κινδυνεύουν να ξεβραστούν – απ’ τα μαλλιά βουτηγμένοι – σε όχθες απόμακρες και από την ψυχραιμία και από την ιστορική ακρίβεια.

Σημειώνει κάπου ο ίδιος: «Οι λαοί δεν έχουν μόνο ήρωες, έχουν και καθάρματα, που κι αυτά γράφουν ιστορία… Η παρούσα ιστορία της Ελλάδας δίνει μεγαλύτερη σημασία στους προδότες, τους δοσίλογους όλων των περιόδων και τους πατριδοκάπηλους που δεν έλειψαν ποτέ, παρά σ’ αυτούς που νοιάστηκαν ειλικρινά για τούτον το δύσμοιρο τόπο, που συνεχίζει να υποφέρει από έλλειψη ιστορικής ειλικρίνειας!». Αληθινά απολαυστικό!

Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936 (2 τόμοι), του Gunnar Hering.

Εξαιρετική εργασία, μοναδική στο είδος της, μια ακτινογραφία των ελληνικών πολιτικών κομμάτων της ανωτέρω περιόδου, μέσα απ’ την οποία φανερώνεται ο τρόπος γέννησης και οι μετασχηματισμοί τους, φωτίζεται όμως και η κοινωνική δομή αλλά και το ιδεολογικό κλίμα της εποχής με τις συγκρούσεις και τις κλιμακώσεις ειδωμένες κάτω από ένα κριτικό πνεύμα εντελώς ξένο στην παλαιότερη ιστοριογραφία.

Συγγραφέας αυτού του εξαντλητικού και κοπιώδους εγχειρήματος ο διδάκτορας του πανεπιστημίου της Βιέννης και καθηγητής Ιστορίας πολλών πανεπιστημίων G. Hering. Βιβλίο απαιτητικό στο διάβασμά του, χωρίς ωστόσο ν’ απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις.

 

Ιστορία της Ευρώπης (3 τόμοι), Serge Bernstein – Pierre Milza.

Συνοπτική ματιά μέσα από 3 πολύ ευκολοδιάβαστους τόμους που διατρέχουν περίπου 15 αιώνες διαδρομής κρατών, ηγεμόνων και αυτοκρατοριών διαφορετικών μεταξύ τους, που όμως εμφανίζουν κάπου εκεί στο Μεσαίωνα το «κοινό» όραμα μιας οικουμενικής αυτοκρατορίας. Μπορεί ν’ απουσιάζουν οι «μεγάλες εκπλήξεις της ανάγνωσης», ωστόσο η διάρθρωση και ο τρόπος ανάπτυξης των θεμάτων καθώς και η ισορροπία «πολιτικού» - «οικονομικού» κάνει το βιβλίο να τελειώνει πιο γρήγορα απ’ ό,τι κανείς θα περίμενε.

Επαρκής και η μετάφραση επίσης.

Η εποχή των αυτοκρατοριών, Eric J. Hobsbawm.

Eξειδικευμένο βιβλίο ή ακριβέστερα βιβλίο όχι της λεπτομερούς αφήγησης αλλά της ερμηνείας αφού σύμφωνα με το προλογικό σημείωμα του συγγραφέα «ιδανικός αναγνώστης του είναι ο ευφυής και πεπαιδευμένος πολίτης που δεν είναι απλώς περίεργος για το παρελθόν αλλά επιθυμεί να καταλάβει πώς και γιατί ο κόσμος πήρε τη σημερινή του μορφή και προς τα που κατευθύνεται»! Θέμα του βιβλίου είναι ο μετασχηματισμός που υπέστη ο κόσμος ανάμεσα στο 1789 και το 1848 στο βαθμό που αυτός οφειλόταν στη «διττή επανάσταση» δηλαδή τη Γαλλική Επανάσταση του 1789 και την παράλληλή της χρονικά (βρετανική) βιομηχανική επανάσταση. Ίσως όχι το πιο ευκολοδιάβαστο βιβλίο Ιστορίας, ωστόσο γεμάτο από πληθωρικές παρατηρήσεις, που προσφέρει ο ιδιοφυής (Μαρξιστής) Hobsbawm.

H γένεση της οικονομικής κοινωνίας, του Robert Heilbroner.

O τρόπος και οι παράγοντες που μετασχηματίζουν τον κοινωνικό οργανισμό σε φορέα οικονομικών σχέσεων. Ο R. Heilbroner εξετάζει τη χρονική αφετηρία και τις αναγκαιότητες που μια κοινωνία αλλεπάλληλων εθνολογικών – θρησκευτικών – πολιτισμικών εξαρτήσεων ομογενοποιείται και λειτουργεί με άξονα την οικονομική ανάπτυξη και τις σχέσεις που αυτή η λειτουργία διαμορφώνει.

Οι εχθροί της ανοιχτής κοινωνίας, του Κarl Popper (2 τόμοι).

«Συντριπτικό» βιβλίο με τεράστια επίδραση σε όλους τους τομείς των δυτικών κοινωνιών στις οποίες μεταφράστηκε. Δε σταματά να προκαλεί συζητήσεις εδώ και 60 χρόνια που έχει παρουσιαστεί!

Θέμα, αυτό που λέγεται στον τίτλο του: Όσοι εχθρεύτηκαν την έννοια της σύγχρονης, ανοικτής – δημοκρατικής κοινωνίας. Από την κριτική του Popper περνούν όλα τα ονόματα – ταμπού της κλασικής ιστοριογραφίας από τον Πλάτωνα έως τον Μαρξ. Δεν είναι εύκολο να το παρακολουθήσεις ούτε απαραίτητο να συμφωνήσεις μαζί του. Σίγουρα όμως δεν μπορείς παρά να θαυμάσεις την ιδιοφυή του σκέψη. Μια ανάγνωση μεγάλων εκπλήξεων.

Εγχειρίδιο Ιστορίας της Φιλοσοφίας, W. Windelband – H. Heimsoeth 3 τόμοι / και Ιστορία της Φιλοσοφίας, 4 τόμοι, από την encyclopedie de la Pleiade.

Συνολικά 7 τόμοι για μια απόπειρα ιστορίας της Φιλοσοφίας από τον 5^ο προχριστιανικό αιώνα έως τον 20^ο μ.Χ. αιώνα. Διαφορετικοί συγγραφείς, διαφορετική ματιά, εξαιρετική όμως σύνθεση και μεταφραστικό επίτευγμα πρώτου μεγέθους το οποίο μόνο ίσως από το ΜΙΕΤ¹ θα μπορούσε να ευοδωθεί με τέτοια επιτυχία.

Η ανάγνωση ωστόσο απαιτεί αναγνώστες με προηγούμενη θητεία και εξοικείωση με τους όρους της φιλοσοφίας. Συστήνεται μόνο κάτω απ’ αυτήν την προϋπόθεση.

Heidegger, του G. Stainer / και Heidegger, του Al Bremel.

Μονογραφίες ευσύνοπτες και κατατοπιστικές γι’ αυτή την ιδιαίτερη περίπτωση του παγκόσμιου πνεύματος, τον Martin Heidegger.

Βιβλία γι’ αυτούς που ήδη τον γνωρίζουν στο πλαίσιο των ανθολογιών και επιθυμούν για οποιονδήποτε λόγο μια πιο εξειδικευμένη προσέγγιση στο φαινόμενο Heidegger, τον πιο αμφιλεγόμενο διανοητή του 20^ου αιώνα ή κατ’ άλλους «τον μέγιστο των στοχαστών και τον ελάχιστο των ανθρώπων».

 

Επιστολογραφία Γρηγορίου Θεολόγου, ΕΠΕ τ. 7 / και ομιλίες Μ. Βασιλείου, ΕΠΕ τ. 7.

Δύο ξεχωριστά τομίδια. Το πρώτο με τις επιστολές του Γρηγόριου Θεολόγου σε διάφορα πρόσωπα της εποχής του. Ο Γρηγόριος – ένας εκ των τριών Ιεραρχών – εδώ με την γοητευτικότερη ίσως ιδιότητά του, αυτήν του επιστολογράφου. Εξαίσια δείγματα – σπαράγματα γραφής, φανερώνουν ανάγλυφα όχι μόνο έναν μεγάλο Ιεράρχη όσο έναν μεγάλο ποιητή και σπουδαίο άνθρωπο.

 Ο Μέγας Βασίλειος (2^ος τόμος) από την άλλη, φανερώνεται μέσα από τις ομιλίες του ένας σπουδαίος διοικητικός και ένας υπέροχος ρήτορας. Και τα δύο τομίδια εξαιρετικά μεταφρασμένα από τον ακάματο Παν. Κ. Χρήστου.

 

Περί κτισμάτων, του Προκόπιου.

 Το περί κτισμάτων του Προκόπιου είναι το μόνο έργο στο οποίο περιγράφεται η κατασκευή της Αγίας Σοφίας. Ο Προκόπιος ήταν σύγχρονος του Ιουστινιανού και δεν μπορεί να χαρακτηριστεί… αντικειμενικός ή αξιόπιστος με τα σημερινά δεδομένα. Το «περί κτισμάτων» του όμως θεωρείται σε γενικές γραμμές έγκυρη πηγή. Το ότι αποτελεί επίσης τη μοναδική πηγή για πολλά από τα αρχιτεκτονήματα της εποχής, ανεβάζει κατακόρυφα την αξία του. (Το περιλάβαμε εδώ, θα μπορούσε όμως να περιληφθεί και στην ενότητα «αρχιτεκτονική»).

 

Καπιταλισμός, του Βασίλη Ραφαηλίδη

Μονογραφία του δαιμόνιου Βασίλη Ραφαηλίδη γύρω από το προσφιλές του θέμα («αριστερός» γαρ), τον καπιταλισμό. Εδώ ο συγγραφέας βρίσκεται σε μεγάλα κέφια και όλα τα χαρακτηριστικά της γραφής που τον έκαναν λατρευτό στους μισούς και μισητό στους υπόλοιπους, εδώ στην οριακή τους μεγέθυνση. Πέρα απ’ το γνωστό ύφος και χιούμορ, δεν απουσιάζουν κάποιες ουσιώδεις αρετές για το παρόν πόνημα. Εξηγεί με απλό και κατανοητό τρόπο τους μηχανισμούς ενός συστήματος μέσα στο οποίο λίγο πολύ όλοι ζούμε. Χρήσιμο και απολαυστικό, αν και ολίγον «μονόφθαλμο»!

 

 Το Κεφάλαιο, Κ. Μαρξ. Α΄ τόμος

 Όσο κι αν φανεί παράδοξο, το «Ιστορικό στην ανέλκυση» άντλησε ειδικές πληροφορίες και απ’ αυτόν τον Α΄ τόμο του Μαρξ.

 Όσα γράφονται στο «κεφάλαιο» φαντάζουν σήμερα ίσως λίγο παλαιομοδίτικα∙ αρκετά δε απ’ αυτά και διαψευσμένα από τις σύγχρονες συνθήκες. Όταν όμως γράφτηκε, αποτέλεσε επανάσταση. Η ματιά του αποτελεί και σήμερα ένα από τα εργαλεία που έχουμε για να κατανοούμε την ανάπτυξη των κοινωνιών. Συνιστάται στους αριστερούς, που δεν το ’χουν διαβάσει, ώστε να μην μπουρδολογούν ακατάσχετα∙ συνιστάται όμως και στους φιλελεύθερους για να μπορούν να επιχειρηματολογούν απέναντι όχι μόνο στους μπουρδολόγους εκ των αριστερών αλλά και απέναντι στους ελάχιστους σοβαρότερους εξ’ αυτών.

 

Λαογραφία – Ανθρωπολογία

 Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός, του Φαίδωνα Κουκουλέ.

 Μνημειώδες έργο, πρωτόγνωρο για τα δεδομένα των… Ελλήνων ακαδημαϊκών. Άκρως κοπιαστική εργασία, έργο ζωής που συγκεντρώνει σε 9 τομίδια οτιδήποτε θα μπορούσαμε να γνωρίσουμε για τα ήθη και τις δραστηριότητες των Βυζαντινών προγόνων μας. Προτείνεται σ’ όσους αναζητούν μια εκτενέστατη –παράλληλα όμως πρωτότυπη κι ενδιαφέρουσα– περιγραφή του βίου των Βυζαντινών. Θα ήταν μεμψίμοιρο να αναφέρουμε ως πρόσκομμα την καθαρεύουσα όταν αναφερόμαστε σε μια από τις ελάχιστες ελληνικές εργασίες που αποτελούν κοσμήματα της παγκόσμιας γραμματείας.

 

 Δ. Λουκάτος, Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία / και Μερακλής Μιχάλης, Ελληνική Λαογραφία.

 Δυο διαφορετικά εγχειρίδια για μια γνωριμία με την ελληνική λαογραφία, δηλαδή με τον λαϊκό πολιτισμό και εντέλει με την μύχια πολλές φορές ταυτότητά μας, αφού το λαϊκό ήθος και η παράδοση διαχέονται μέσα μας σχεδόν σε άπειρες διακλαδώσεις.

 Και τα δύο βιβλία είναι πολύ ενδιαφέροντα, καλογραμμένα και ευκολοδιάβαστα.

 

 Ν. Πολίτης, Παραδόσεις, Εκδόσεις «γράμματα».

 Ιδιότυπο και ημιτελές έργο του Ν. Πολίτη (1852-1921), του πατέρα της Ελληνικής Λαογραφίας. Παραδόσεις προφορικές και θρύλοι–ιστορίες της ελληνικής υπαίθρου μαζί με μια προσπάθεια για κριτικό σχολιασμό.

 Το έργο, πρωτότυπο κι ενδιαφέρον, έμεινε ωστόσο ημιτελές από τον δημιουργό του σε σημείο ώστε να καθίσταται απρόσπέλαστο από τους αναγνώστες. Οι εκδόσεις «γράμματα» έδωσαν στο έργο μια σύγχρονη, προσιτή –από το μέσο αναγνώστη– μορφή. Εύκολα βρίσκει κανείς στο εμπόριο τη δίτομη αυτή μορφή του.

 

 Τελετουργικός θρήνος, Μάργκαρετ Αλεξίου.

 Εξαιρετική εργασία της ελληνίδας καθηγήτριας του Χάρβαρντ, σχετικά με τα έθιμα και τις τελετουργίες των ελλήνων, που σχετίζονται με το θάνατο και το θρήνο και που αποτυπώνονται στην ελληνική παράδοση.

 Αποτελεί περισσότερο ανθρωπολογική προσέγγιση παρά λαογραφική καταγραφή αφού επιχειρείται μια συναρπαστική ερμηνεία των τελετουργιών που σχετίζονται με το θάνατο, μέσω δε αυτών, αναδεικνύεται με μοναδικό τρόπο η «σπάνια ποιητική και μουσική αξία του θρήνου».

 Εξαιρετική και η μετάφραση για ένα βιβλίο που δεσπόζει στη διεθνή βιβλιογραφία, εδώ και 30 χρόνια.

 

 Οι ελληνικοί μύθοι, Robert Graves.

 Aνάμεσα στα –λογικού μεγέθους– εγχειρίδια για την ελληνική μυθολογία, το δίτομο αυτό έργο του R. Graves ξεχωρίζει για την πληθώρα των πληροφοριών που παρέχει συγκριτικά με το μέγεθός του. Η διάταξη της ύλης γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε αυτός ο ποταμός των πληροφοριών να καθίσταται κατά το δυνατόν χρηστικός ακόμα και για έναν –μέσων δυνατοτήτων– αναγνώστη…

 Έγκυρο και σπουδαίο έργο για κάποιον που ενδιαφέρεται να εντρυφήσει στην ελληνική μυθολογία.

 

 Πατριαρχία, του Εrnst Borneman.

 Έργο ζωής ενός ακούραστου και …πείσμωνα ανθρωπολόγου.

 Ο συγγραφέας εξετάζει την εξέλιξη των πατριαρχικών κοινωνιών, φωτίζοντας και ερμηνεύοντας τους φυλετικούς, κοινωνικούς, γεωγραφικούς, οικονομικούς –και άλλους– παράγοντες που οδήγησαν στην παγίωση αυτής της Πατριαρχίας. Ο συγγραφέας υποθέτει και τεκμηριώνει(;) πρωθύστερες μητριαρχικές κοινωνίες με λαμπρή κοινωνική οργάνωση και περιγράφει τους λόγους που «νικήθηκαν» από τις πατριαρχικές δομές. Δεν έχει τόση σημασία αν πολλά από αυτά που αναφέρονται στο βιβλίο σήμερα αμφισβητούνται (το βιβλίο εκδόθηκε το 1975). Αυτό που έχει σημασία είναι ότι το εν λόγω έργο -που εκτείνεται βιβλιογραφικά στο άπειρο, χάρις στο μόχθο του συγγραφέα- αποτελεί ένα από τα πιο συναρπαστικά και ευφυή αναγνώσματα του είδους.

 

 Το έργο και η ομιλία του ανθρώπου, του Αndré Leroi Gouran.

 Mνημειώδες –για την ανθρωπολογία– δίτομο έργο που αφηγείται την ανθρώπινη περιπέτεια τριών εκατομμυρίων χρόνων. Μας αποκαλύπτει πώς η βιολογία του όρθιου ανθρώπου που απελευθέρωσε τα χέρια μας από την υποχρέωση της κίνησης, «χάρισε» στα χείλη μας την ομιλία απελευθερώνοντάς τα από την υποχρέωση για σύλληψη τροφής! Φωτίζει τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι εξημερώσαμε τα πρόβατα κι όχι τα ελάφια και φθάνει στο σήμερα, για να μας φανερώσει το τοπίο στο οποίο θα ξημερώσουμε. Η ευρυμάθεια του A. L. Gouran αφήνει τον αναγνώστη άναυδο, ο τρόπος γραφής συναρπάζει και η ελληνική μετάφραση από τον Άγγελο Ελεφάντη σε κάνει να πιστέψεις στα θαύματα. Βιβλίο ορόσημο για τις μεγάλες εκπλήξεις που δύναται να προσφέρει η ανάγνωση.

 

Ιστορία της Τεχνολογίας – Φιλοσοφία της Τεχνολογίας

Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία. Πρακτικά 1^ου διεθνούς συνεδρίου, Θεσ/νίκη 1997.

Ογκώδης τόμος (710 σελ.) που περιέχει τα πρακτικά διεθνούς συνεδρίου με θέμα την Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία∙ συνέδριο που διοργανώθηκε από την Εταιρεία Μελέτης της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας (ΕΜΛΕΤ) και το Τεχνικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (ΤΜΘ). Σπάνια τα πρακτικά ενός επιστημονικού συνεδρίου αποτελούν τόσο ενδιαφέρον ανάγνωσμα για το μέσο αναγνώστη. Ανάμεσα στα πάμπολλα ενδιαφέροντα κείμενα, υπάρχουν εργασίες σχετικές με τα «Αυτόματα του Ήρωνα», τον «Από μηχανής θεό», τον «αρχαιοελληνικό νερόμυλο», τους «βυζαντινούς καταπέλτες», τους «φυσικούς παράγοντες των προβιομηχανικών βαρούλκων» και άλλα πολλά. Πλούσια καταγραφή που επεκτείνεται σ’ όλους τους τομείς της αρχαιοελληνικής τεχνολογίας. Μεταλλουργία, εργαλεία, αγροτική τεχνολογία, χημική τεχνολογία, οικοδομική, μηχανολογία, οπλικά συστήματα, ναυπηγική κλπ. Πραγματικά εξαιρετικό, μπορεί εύκολα να το βρεί κανείς στα κεντρικά βιβλιοπωλεία.

Ιστορία της Νεοελληνικής Τεχνολογίας. Α΄ Τριήμερο Εργασίας – Πάτρα 1998

Άλλο ένα συνέδριο με θέμα αυτή τη φορά τη Νεοελληνική Τεχνολογία. Η έντυπη καταγραφή αποτελεί και σ’ αυτή την περίπτωση εξαιρετικά ενδιαφέρον και «βατό» ανάγνωσμα.

Ανάμεσα στις συζητήσεις του συνεδρίου, θέματα για την προβιομηχανική αξιοποίηση ενέργειας στην Ελλάδα, την υδροκίνηση, μαντάνια, υδροπρίονα, νερόμυλους∙ θέματα για τις σιδηροδρομικές μεταφορές, την οικοδομική κτλ. Το –πάλαι ποτέ– πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ βρίσκεται πίσω από την έκδοση. Κι αν η ΕΤΒΑ δεν υπάρχει πλέον, ωστόσο τα βιβλία του ιδρύματος βρίσκονται στα μεγάλα βιβλιοπωλεία του κέντρου της Αθήνας (τουλάχιστον).

Αρχαίες ελληνικές επιγραφές τεχνολογικού περιεχομένου.

Κατάλογος Έκθεσης.

Πάλι η Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας, σε συνεργασία αυτή τη φορά με το Επιγραφικό Μουσείο, αποτυπώνει σε κατάλογο μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκθεση∙ μια συλλογή αρχαιοελληνικών επιγραφών τεχνολογικού περιεχομένου: Προθεσμίες εκτέλεσης δημοσίων έργων, κανόνες διαφάνειας και οικονομικής διαχείρισης, οικονομικοί απολογισμοί, τεχνικές προδιαγραφές για την ασφάλεια του έργου ή και των χρηστών του! Πραγματικά ενδιαφέρουσα καταγραφή, λίγο δύσκολο όμως να βρεθεί για αγορά.

Μηχανική και τεχνολογία στην Αρχαία Ελλάδα, του Χρήστου Δ. Λάζου.

Ο ακάματος Χρήστος Λάζος υπογράφει ένα ευχάριστο ανάγνωσμα με την περιγραφή 54 –επιλεγμένων από τον ίδιο– μηχανισμών ή επιτευγμάτων, αρχίζοντας από τις μυθολογικές κατασκευές του Ηφαίστου και του Δαιδάλου και φθάνοντας χιλιάδες χρόνια αργότερα στο όψιμο Βυζάντιο. Πολύ συνοπτικό, χρησιμεύει κυρίως ως έναυσμα αναζήτησης.

Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία. Τεχνόπολις Δήμου Αθηναίων, 2002

Φωτογραφική αποτύπωση έκθεσης με θέμα την αρχαία Ελληνική Τεχνολογία. Η έκθεση (και η φωτογραφική παρουσίασή της) περιείχε εξαιρετικά κατασκευασμένα προπλάσματα και μακέτες μηχανισμών, εργαλείων, και οργάνων τεχνολογίας των αρχαίων Ελλήνων.

Ανάμεσα στα άλλα, αναπαραστάσεις της Αιολόσφαιρας, και του αυτοματισμού θυρών του Ήρωνος, μιας ανυψωτικής μηχανής λίθων, μιας ανυψωτικής μηχανής για νερό, αναπαράσταση της αντλίας του κτησίβιου κτλ. Η Μελέτη, κατασκευή, και επιμέλεια όλης της παρουσίασης έγινε με την συνεργασία πλήθους επιστημόνων και φορέων της Ελληνικής πολιτείας, κυρίως δε με τη φροντίδα της Εταιρείας Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας και του Τεχνικού Μουσείου Θεσ/νίκης. Δύσκολο και αυτό στην εξεύρεσή του, (όπως όλες οι παρόμοιες αποτυπώσεις εκθέσεων).

Η υδροκίνηση στην Προβιομηχανική Ελλάδα, του Στέφανου Νομικού.

Τευχίδιο 36 σελίδων – συνοπτική εργασία του Σ. Νομικού γύρω από την υδροκίνηση στην Ελλάδα του 19^ου – αρχές 20^ου αιώνα. Περιγραφή των διαφόρων χρήσεων του νερόμυλου. Μαντάνι – νεροπρίονο – λιοτρίβι – νεροτριβή κτλ. Ευχάριστο, αν και πολύ συνοπτικό τευχίδιο, επίσης από ΕΤΒΑ.

Προβιομηχανικές Αγροτικές Εγκαταστάσεις στη Ζάκυνθο του Διονύση Α. Ζήβα.

Πάλι από ΕΤΒΑ. Έκδοση – κόσμημα τοπικού (;) ενδιαφέροντος για τις εγκαταστάσεις της παραδοσιακής αγροτικής παραγωγής, έτσι όπως ακόμα και σήμερα βρίσκονται –υπό μορφή καταλοίπων– στο νησί της Ζακύνθου. Ο συγγραφέας καταγράφει ληνούς και πιεστήρια, μαγγάνια, αλογόμυλους, ανεμόμυλους, κάρρα ζακυνθινά πριν τα σαρώσει ο χρόνος. Ο ίδιος ο συγγραφέας αναφέρει: «Επιβλητικά μονολίθαρα, ληνοί, τσιπουριές κάθε είδους, μάκινες, αλογόμυλοι, ένας κόσμος ολόκληρος, βουβός και μαραζωμένος, ένας κόσμος γεμάτος μισοκρυμμένες πολύτιμες πληροφορίες».

Ιστορία της τεχνολογίας, του Α. Δημαρόγκωνα (2 τόμοι).

Σοβαρή και «νοικοκυρεμένη» ελληνική προσπάθεια για ένα δίτομο εγχειρίδιο γύρω από την Ιστορία της Τεχνολογίας. Στο πλαίσιο των πανεπιστημιακών του μαθημάτων, ο Α. Δημαρόγκωνας καταγράφει με μεθοδικότητα και συνέπεια τους σημαντικότερους σταθμούς στην Ιστορία της Τεχνολογίας από τις απαρχές της έως το 1890.

Οι μηχανές του Λεονάρντο, Μ. Ταντέϊ, Ε. Τζανόν, Ντ. Λαουρέντσα.

Εξαιρετικά καλαίσθητη έκδοση, με ωραιότατα σχέδια και γραφήματα –συνέπεια ετών δουλειάς– που αποτυπώνουν τις συλλήψεις του μεγαλοφυούς Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Εξαιρετικά επίσης και τα κείμενα που συνοδεύουν τα σχέδια. Πτητικές μηχανές, υδραυλικά έργα, βαρούλκα, καταπέλτες. Τα σχεδιαστικά και μηχανικά οράματα του Ντα Βίντσι πρώτη φορά με τόση ενάργεια περνούν μπροστά από τα μάτια μας.

Ιστορία της Τεχνολογίας του DonaldCardwell, εκδόσεις Μεταίχμιο.

Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί –αν δε το διαβάσει– πόσο πολλά στοιχεία μπορεί να περιέχει μια επίτομη (632 σελ.) Ιστορία της Τεχνολογίας. Το παρόν βιβλίο του Donald Cardwell περιέχει έναν Θησαυρό πληροφοριών πάνω στην Ιστορία της Τεχνολογίας. Επίσης η γραφή εμφανίζει εξαιρετική ροή, η οποία στηρίζεται και από την καλή μετάφραση. Μια «Ιστορία» χωρίς ουσιαστικά ψεγάδια∙ αποτελεί απόπειρα από αυτές που σπανίζουν στα ελληνικά εκδοτικά πράγματα.

Συνοπτική Ιστορία των Τεχνικών, του Bruno Jacomy, Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ.

Μια επίτομη (430 σελ.) Ιστορία των τεχνικών δεν μπορεί παρά να είναι συνοπτική, όταν φιλοδοξεί να περιλαμβάνει μια περίοδο 2 εκατομμυρίων χρόνων εξέλιξης της τεχνικής! Ωστόσο πρόκειται για εξαιρετική εργασία αφού ο Bruno Jacomy επιλέγει με σοφία τους σημαντικούς σταθμούς στην εξέλιξη της τεχνικής και γνωρίζει πώς να κάνει τη γραφή του ευχάριστη και ενδιαφέρουσα. Στην απόλαυση του βιβλίου συμβάλλει και η καλή μετάφραση.

HeHΣτην ίδια σειρά βιβλίων της ΕΤΒΑ και το παρόν: η τεχνολογία στον παγκόσμιο πολιτισμό, του Arnold Pacey.

Eπίσης εξαιρετικό βιβλίο που περιέχει “πολλά”, σε σχέση με τις σελίδες του (334 σελ.). Αρχίζοντας από την ασιατική τεχνολογία του 7^ου μεταχριστιανικού αιώνα (που θεωρεί ορόσημο), περιδιαβαίνει στην Αφρική κι από κει στην Ευρώπη. Ουσιαστικές οι «στάσεις» του σε Ρωσία και Αμερική προσπαθώντας να δώσει με τη διάρθρωση της ύλης, σάρκα σ’ ένα ρητό με το οποίο ανοίγει το βιβλίο του: «όλος ο κόσμος κάτω από τον ουρανό είναι ένα νοικοκυριό»!

Μαγική ισορροπία του βιβλίου ανάμεσα στην «πληροφορία» και την ερμηνεία της. Επίσης και εδώ πολύ καλή μετάφραση.

Από την ίδια σειρά ΕΤΒΑ και το βιβλίο του Francois Russo, Εισαγωγή στην ιστορία των τεχνικών.

Πλήθος τεχνικών πληροφοριών που όμως διαρθρώνονται γύρω από τη σχέση τους με άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας απ’ τους οποίους ο συγγραφέας θεωρεί ότι ξεπηδούν.

Έτσι μια πληροφορία για τη δυναμογεννήτρια μπορεί να εμπεριέχεται σ’ ένα υποκεφάλαιο με τίτλο «μείζονα ζητήματα» κι αυτό με τη σειρά του να εμπεριέχεται στο κεφάλαιο «Τεχνική δημιουργία και σκέψη». Πραγματικά δύσχρηστη διάρθρωση της ύλης σ’ ένα βιβλίο που κατά τα άλλα είναι αξιόλογο στην ανάλυση των ζητημάτων της Τεχνικής…

Συνεχίζουμε τη σειρά των τεχνικών βιβλίων του Ιδρύματος ΕΤΒΑ με την Εισαγωγή στη βιομηχανική αρχαιολογία, του Rainer Slotta. Εξαιρετικό βιβλίο για μια νέα επιστήμη (η οποία γεννήθηκε στη Μεγάλη Βρετανία) που ασχολείται με τη μελέτη των τεχνικών μνημείων και βιομηχανικών καταλοίπων (εγκαταστάσεων κλπ). Παρότι επικεντρώνεται στον εξειδικευμένο τομέα των ορυχείων, το βιβλίο αποτελεί μια εξαιρετικά ανάγλυφη αποτύπωση ενός νέου, γοητευτικού επιστημονικού κλάδου. Εξαιρετική είναι και η παρουσία των φωτογραφιών αν και από τυπογραφική αβλεψία δημοσιεύονται δίχως την παραπομπή τους στο σώμα του κειμένου…

Συγχωρώντας την πιο πάνω μικρή αβλεψία ας αναφέρουμε την –γι’ άλλη μια φορά– πολύ καλή μετάφραση.

Άλλο ένα βιβλίο της ίδιας σειράς που αφορά κι αυτό τον ίδιο τομέα: Η βιομηχανική αρχαιολογία, του Jacques Pinard.

Ευρύτερο στη θεματολογία του από το έργο του Slotta, αποτελεί μια κυρίως ειπείν βιομηχανική Αρχαιολογία, συστηματική και ευσύνοπτη, που δίνει όσες πληροφορίες χρειάζεται ο αναγνώστης για τη γνωριμία του με αυτόν το διεπιστημονικό κλάδο που συνεχώς αναπτύσσεται τις τελευταίες δεκαετίες. Ίσως και λίγο απαιτητικότερο και στην ανάγνωση σε σχέση με την «εισαγωγή» του Slotta… Ωστόσο, ένας ελάχιστα εξοικειωμένος αναγνώστης δεν θα έχει κανένα πρόβλημα.

Αναφέρουμε τιμητικά εδώ το De re Metallica (έκδοση στη Λατινική!) του Agricola, παρόλο που δεν το χρησιμοποιήσαμε ως πρωτότυπη πηγή για το αφιέρωμά μας. Όλες όμως οι «Ιστορίες των τεχνικών» πατάνε σ’ αυτό το μνημειώδες έργο του 1556 που εκδόθηκε από τον –γιατρό στο επάγγελμα– Georg Bauer (ο ίδιος είχε εκλατινίσει το όνομά του σε Agricola!). Το έργο, αν και προεπιστημονικό, θεωρείται μια έγκυρη αποτύπωση της μεταλλουργίας του 16^ου αιώνα, που αναπτυσσόταν ραγδαία και που θάμπωσε τόσο τον γιατρό G. Bauer ώστε να καταβάλλει τόσο μόχθο. Η δε εικονογράφηση του βιβλίου ανάγεται περίπου στη σφαίρα της τέχνης, ξεπερνώντας κατά πολύ το όριο της τεχνικής αποτυπώσεων. Αξίζει να αναζητήσει κανείς μια έντυπη ή ηλεκτρονική έκδοση του βιβλίου για ν’ απολαύσει έστω και μόνον αυτήν ακριβώς την εικονογράφηση.

Power of water, του Joseph Glynn..

Αγγλόφωνη έκδοση 200 σελίδων του 1889, που περιγράφει με σαφήνεια τις μηχανές που συνδέθηκαν με την ενεργειακή αξιοποίηση του νερού.

Νερόμυλοι, αναβατόρια, τουρμπίνες, αντλίες, μετάδοση κίνησης, όλα περιγράφονται με τη σοβαρότητα και την οπτική της αξίας χρήσης που επιβάλλει η «συγχρονία», αφού το βιβλίο εκδόθηκε όταν τα συστήματα αυτά βρίσκονταν στο απόγειο της χρήσης τους. Αμετάφραστο στα ελληνικά και απρόσιτο στην έντυπη μορφή του, βρίσκεται όμως εύκολα σε ηλεκτρονική μορφή στο διαδίκτυο.

Histoire generale de techniques, του Μaurice Daumas, 5 τόμοι.

Mνημειώδες έργο της γαλλικής γραμματολογίας που εκτείνεται σε πέντε ογκώδεις τόμους και περιέχει τα σημαντικότερα σκαλοπάτια των τεχνικών εξελίξεων από την ανθρώπινη προϊστορία έως και τον 20^ο αιώνα. Πλούσια και εξαιρετικής ποιότητας είναι και η εικονογράφηση που συνοδεύει το έργο. Φυσικά αμετάφραστο στην Ελλάδα όχι όμως και εντελώς απρόσιτο για κάποιον που επιθυμεί να το γνωρίσει στην πρωτότυπη έκδοση, αφού βρίσκεται στις προθήκες –ανοικτών στο κοινό– βιβλιοθηκών.(π.χ. Ευγενίδειο ίδρυμα).

Τhe elevator system of Eiffel Tower, του R. M. Vogel – Project Gutenberg ebook.

Ηλεκτρονική έκδοση βιβλίου που παρουσιάστηκε λίγα χρόνια πριν και περιγράφει εκτενώς τα ανελκυστικά συστήματα που χρησιμοποιήθηκαν στον πύργο του Άιφελ. Είναι στην αγγλική γλώσσα αλλά κατανοητό για οποιονδήποτε διαθέτει μια στοιχειώδη επάρκεια της γλώσσας.

Η φωτιά του Προμηθέα, L. Μumford - L. White - J. Ellyl - E. Schwartz. Κριτικά δοκίμια για το σύγχρονο τεχνολογικό πολιτισμό.

Οι εκδόσεις «ΝΗΣΙΔΕΣ» και ο Ζήσης Σαρίκας –που έκανε την επιλογή κειμένων και τη μετάφραση– θέλησαν να παρουσιάσουν στο ελληνικό κοινό τις σκέψεις τεσσάρων σύγχρονων σπουδαίων διανοητών γύρω από ζητήματα του τεχνικού πολιτισμού.

Παρόλο που τα κείμενα απαιτούν εξοικειωμένους αναγνώστες, το πλήθος των πρωτότυπων σκέψεων και προβληματισμών που παρουσιάζονται από τους τέσσερις συγγραφείς, είναι αντιστρόφως ανάλογο προς τον ελάχιστο αριθμό των σελίδων του τομίδιου (μόλις 145 σελίδες).

Εύστοχη λοιπόν και η επιλογή των κειμένων αλλά και η μετάφραση.

Η τεχνολογική σκέψη, του Carl Mitcham. Το μονοπάτι μεταξύ Mηχανοτεχνίας και Φιλοσοφίας.

Ένα βιβλίο απ’ αυτά που σπανίζουν στην Ελλάδα και που επιχειρεί μια σύγχρονη ερμηνεία πάνω στην τεχνολογία και τους περιορισμούς που γεννούν οι σύγχρονες τεχνικές μέθοδοι πάνω στην ανθρώπινη δράση.

Το βιβλίο του Carl Mitcham κατά πρώτον, αναφέρεται στη Φιλοσοφία της τεχνολογίας και κατά δεύτερον, είναι εξαιρετικό. Αυτά λοιπόν ακριβώς τα δύο χαρακτηριστικά του το καθιστούν… δυσμετάφραστο. Οι πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης που ανέλαβαν την έκδοση και οι μεταφραστές που βαρύνθηκαν με το έργο, έφεραν σε πέρας έναν άθλο. Βιβλίο απ’ αυτά που σπανίζουν στην ελληνική πραγματικότητα, απαιτεί όμως για την παρακολούθησή του εξοικειωμένους –με αυτά τα θέματα– αναγνώστες.

Ιστορία της επιστήμης και της Τεχνολογίας, των θ. Αραμπατζή, Κ. Γιαβρόγλου, Δ. Διαλέτη / και παρελθόν των επιστημών, του Κ. Γιαβρόγλου.

Δύο ευσύνοπτα εγχειρίδια–βιβλία διδασκαλίας για φοιτητές τεχνικών σχολών. Καλογραμμένα και με αξιόλογη εικονογράφηση, μπορούν να χρησιμεύσουν ως «πρώτα αναγνώσματα» για τους νεαρότερους που τώρα αρχίζουν την περιπέτεια της τεχνικής γνώσης. Η αναφορά μας όμως σ’ αυτά γίνεται και για κάποιους παλιότερους που θέλουν με το λιγότερο δυνατό κόπο και χρόνο να αποκτήσουν στοιχειώδεις γνώσεις πάνω στην ιστορία της τεχνολογίας ή που επιθυμούν να ξαναφρεσκάρουν πράγματα που έχουν ξεχάσει!

 

Αρχιτεκτονική 

Από το Λατομείο στον Παρθενώνα, του Μανόλη Κορρέ

Εξαιρετικό τευχίδιο 70 σελίδων που αποτυπώνει με εξαιρετική σαφήνεια τον τρόπο εξόρυξης, μεταφοράς και ανύψωσης των μαρμάρινων μελών του Παρθενώνα αλλά και άλλων κτισμάτων της Ακρόπολης. Περιέχει όμως και πλήθος σημαντικών πληροφοριών σχετικά με την τεχνική δομής των αρχαιοελληνικών μνημείων. Συναρπαστικό στην ανάγνωσή του βιβλιαράκι. Κυκλοφορεί –πανομοιότυπο– σε δύο, διαφορετικού μεγέθους, σχήματα. 

Τα υλικά δομής των αρχαίων Ελλήνων και οι τρόποι εφαρμογής αυτών, του Αναστάσιου Ορλάνδου

Αν το προηγούμενο έργο του Κορρέ αποτελεί ένα ευσύνοπτο, ευχάριστο ανάγνωσμα για κάποιες από τις τεχνικές δόμησης των αρχαίων Ελλήνων, το παρόν μνημειώδες έργο του ακαδημαϊκού Αναστάσιου Ορλάνδου αποτελεί την πιο πλήρη καταγραφή για τους τρόπους και τις τεχνικές λεπτομέρειες δόμησης των αρχαίων Ελλήνων, ωστόσο ο ποταμός των τεχνικών και επιστημονικών πληροφοριών που απλώνεται στις 600 σελίδες του βιβλίου σε συνέργεια και με την καθαρεύουσα κάνουν το έργο κάπως δυσκολοδιάβαστο. Όσοι αποφασίσουν να επιδείξουν οξυμμένη προσοχή και προσήλωση στην ανάγνωση είναι σίγουρο πως θα αποζημιωθούν από το πολύτιμο αυτό βιβλίο. 

Μαθήματα ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, α΄ τόμος / και Ιστορία της Αρχιτεκτονικής, β΄ τόμος, του Χ. Μπούρα
Δύο ξεχωριστοί τόμοι του πανεπιστημιακού Χαράλαμπου Μπούρα. Ο α΄ τόμος των Μαθημάτων περιλαμβάνει πληροφορίες για την παλαιολιθική και νεολιθική αρχιτεκτονική καθώς και την αρχιτεκτονική της κλασικής εποχής με έμφαση στα ελληνικά αρχιτεκτονήματα. Ο 2ος τόμος της Ιστορίας περιέχει στοιχεία για τη μεσαιωνική αρχιτεκτονική του Ισλαμικού κόσμου αλλά και του Βυζαντίου καθώς και της δυτικής Ευρώπης. 

Εργασίες καλογραμμένες και με σαφήνεια, που περιέχουν το ουσιώδες. 

Βυζαντινοί ναοί της Θεσσαλίας, του Νίκου Νικονάνου

Από την παρούσα εξειδικευμένη εργασία, ο Ανελκυστήρας άντλησε πληροφορίες για την τυπολογία της βυζαντινής (εκκλησιαστικής) ναοδομίας καθώς και λεπτομέρειες για τα στοιχεία της τοιχοδομίας  της βυζαντινής αρχιτεκτονικής. 

Παρότι αποτελεί μοναδική καταγραφή (και ανάλυση) όλων των βυζαντινών ναών της Θεσσαλίας, παραμένει ωστόσο μια εργασία ειδικού ενδιαφέροντος και αντίστοιχα πολύ μικρού κοινού, κυρίως με ενδιαφέροντα από το χώρο της αρχιτεκτονικής. 

Κτίρια που μονάζουν, του Δημήτρη Βασιλειάδη / και Ψηφίδες του νεοελληνικού μύθου, επίσης του Βασιλειάδη, εκδόσεις Γνώση
Ιδιότυπη περίπτωση αρχιτέκτονα και συγγραφέα. Για κάποιους θα χαρακτηριστεί μελοδραματικός για κάποιους άλλους ποιητικός και ουσιώδης. Τα δύο παραπάνω βιβλία αποτελούν αποθησαύρισμα φωτογραφιών, κυρίως άσημων αρχιτεκτονημάτων (αγροικίες–εκκλησάκια κτλ.) που σχολιάζονται με τη συνοδεία των σκέψεων του συγγραφέα. 

Φωτογραφίες λοιπόν και λεπτομέρειες από κτίσματα της υπαίθρου που κέντρισαν την ευαισθησία του αρχιτέκτονα ώστε να μιλήσει γι’ αυτά με έναν άλλο τρόπο. Παρεμπιπτόντως στις σελίδες του βιβλίου: «Ψηφίδες του νεοελληνικού μύθου» βρίσκουμε –σε μια ενότητα για τα Μετέωρα– τη μοναδική σε βιβλίο (γνωστού σε μας) αναφορά στο Βριζώνι (σχοινί ανέλκυσης) των Μετεώρων. Για το οποίο Βριζώνι (πάλι παρεμπιπτόντως) υπάρχει λεξικογραφική ερμηνεία μόνο στο ημιτελές Ιστορικό Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών…(Δες παρακάτω την ενότητα: Λεξικά). 

Βιβλία όμορφα αλλά παλιομοδίτικα, για ειδικά δηλαδή γούστα, που βρίσκονται μάλλον δύσκολα στα βιβλιοπωλεία. 

Αρχιτεκτονική θεωρία από την Αναγέννηση έως σήμερα, εκδόσεις ΤΑSCHEN

Ελληνική έκδοση διεθνούς βιβλίου της TASCHEN! Μια περιδιάβαση σε Ιταλία, Γαλλία, Αγγλία και Γερμανία και παρουσίαση των σημαντικότερων αρχιτεκτόνων (και των δημιουργημάτων τους) από το 1404 έως το 1864. Ξεχωριστό παράρτημα για τον 20ο αιώνα και τις σύγχρονες τάσεις της αρχιτεκτονικής με παρουσίαση σπουδαίων αρχιτεκτόνων, του 20ου αιώνα, από όλο τον κόσμο. 

Το βιβλίο διαθέτει σπουδαία κείμενα και εξαιρετική εικονογράφηση και διατίθεται σε 2 σχήματα, μικρό και μεγάλο, με τη μεγάλη έκδοση (Α4) να διαθέτει σαφώς πλουσιότερη θεματολογία και εικονογράφηση, οπότε και προκρίνεται οπωσδήποτε, έναντι του μικρότερου συμπτυγμένου αδελφού της! 

Ιστορία της Δυτικής Αρχιτεκτονικής, του David Watkin

Mια εξαιρετική ιστορία της Δυτικής αρχιτεκτονικής που αρχίζει από τους αρχαϊκούς ελληνικούς ναούς του 6ου προχριστιανικού αιώνα και φθάνει –μετά από 700 σελίδες– στον 20ο αιώνα. Εξαιρετική ματιά από τον συγγραφέα σχετικά με την ανάδειξη του «ουσιώδους» και πολύ καλή μετάφραση που δίνει σε ένα βιβλίο αρχιτεκτονικής τέτοια ροή ώστε να διαβάζεται με ενδιαφέρον από τον μη ειδικό αναγνώστη.
 

Ιστορία της Δυτικής Αρχιτεκτονικής, του Bill Risebero

Σε αντίθεση με την προηγούμενη Ιστορία του Watkins που ήταν πολύ αρχιτεκτονική και ελάχιστα οικοδομική (με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το ενδιαφέρον σχετικά με ανελκυστικές εφαρμογές), το παρόν βιβλίο του Risebero δίνει έμφαση και στην τεχνική (στατική) πλευρά της οικοδόμησης. 

Ωστόσο το περιορισμένο μέγεθος της ύλης αλλά και η διάταξή της, όπως και ο γενικότερος τρόπος γραφής αφήνουν μιαν αίσθηση απλοϊκότητας και... παλιομοδίτικου. 

Les chantiers des cathedrals, του Pierre du Colombier

Εξαιρετική γραφή και πλούσια πληροφόρηση για τον τρόπο κατασκευής των καθεδρικών ναών· βιβλίο που δίνει έμφαση όχι μόνο στα αρχιτεκτονικά ή καλλιτεχνικά ζητήματα της καθεδρικής ναοδομίας αλλά και στα τεχνικά (οικοδομικής φύσεως) ζητήματα που έπρεπε να επιλυθούν (π.χ. ανύψωση υλικών για την κατασκευή τρούλων, υποστυλωμάτων κτλ.). 

Δυστυχώς αυτό το τελευταίο βιβλίο είναι γαλλική έκδοση και παραμένει αμετάφραστο! Προτείνεται λοιπόν μόνο για τους γαλλόφωνους αναγνώστες! 

Εγκυκλοπαίδειες – Λεξικά 

Φθάνοντας στις εγκυκλοπαίδειες που μπορεί να χρησιμοποιήσει κάποιος ψάχνοντας πληροφόρηση για τεχνικά θέματα ας αναφέρουμε το εξής θλιβερό! Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν τεχνικές εγκυκλοπαίδειες· ή ορθότερα, οι τεχνικές εγκυκλοπαίδειες που έχουν εκδοθεί πολύ παλιά και που μπορεί κανείς να αναζητήσει σε δανειστικές βιβλιοθήκες, είναι συνήθως φτωχότερες σε αριθμό και ποιότητα λημμάτων από μια καλή γενική εγκυκλοπαίδεια. Έτσι λοιπόν δεν θα αναφερθούμε σε εγκυκλοπαίδειες τεχνικών θεμάτων, αλλά μόνο στη γενική εγκυκλοπαίδεια που χρησιμοποιήσαμε, την 55τομη Μεγάλη Υδρία.

Μια πραγματικά σπουδαία εγκυκλοπαίδεια (αναφορικά κυρίως με τον αριθμό των λημμάτων) που μόλις και μετά βίας ολοκλήρωσε την έκδοση των τελευταίων τόμων της πριν ο εκδοτικός οίκος δει τα οικονομικά του να διαλύονται από το ανέφικτο του εκδοτικού εγχειρήματος. Δεν θα αναφέρουμε εδώ την οραματική διάσταση που περικλείει μέσα της η έκδοση μιας πλήρους εγκυκλοπαίδειας, ούτε τους λόγους που καθιστούν ανέφικτη μια τέτοια προσπάθεια σε τόσο μικρές αγορές σαν της Ελλάδας. 

Η 55τομη Μεγάλη Υδρία αξίζει να αναζητηθεί ως απόκτημα από κάποιον, αν βρεθεί σε φυσιολογική τιμή. 

Για μας ήταν η βασική εγκυκλοπαίδεια που χρησιμοποιήθηκε για το Ιστορικό της ανέλκυσης. 

Και ο χώρος της λεξικογραφίας στην Ελλάδα παραμένει προβληματικός. Πουθενά στον κόσμο βέβαια δεν υπάρχουν λεξικά χωρίς προβλήματα. Τέλειο λεξικό δεν υπάρχει σε καμία γλώσσα. Στα λεξικά της Ελληνικής όμως, τα προβλήματα είναι κάπως μεγαλύτερα. 

Λεξικό Θησαυρός της Ελληνικής γλώσσας, του Χρήστου Γιοβάνη

Επίτομο λεξικό 2.500 σελίδων (200.00 λήμματα) με εξαιρετικά πλούσιο λημματολόγιο και επιπλέον θεματικά λεξικά (για ιστορικά γεγονότα / βιογραφίες / θεομηνίες / σύμβολα / μετρολογία κτλ.) που καθιστούν την ύλη πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα. 

Περιλαμβάνονται στην ύλη του εξειδικευμένοι όροι σύγχρονων επιστημών, την ίδια ώρα όμως υπάρχουν και κάποιες αδικαιολόγητες ελλείψεις–απουσίες λημμάτων, που οφείλονται σε αβλεψία. 

Αξιόλογη ωστόσο περίπτωση λεξικού που δεν βρίσκεται όμως τόσο εύκολα στο εμπόριο. 

Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, του Ιωαν. Σταματάκου

Τρίτομο λεξικό που αποτελεί σοβαρή και έγκυρη προσπάθεια λεξικογραφίας. Ωστόσο λίγο παλιομοδίτικο με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη λεξικογράφηση των σύγχρονων όρων. Επίσης, οι τρεις τόμοι του σε προδιαθέτουν για πλουσιότερη λημματογράφηση από αυτήν που πραγματικά περιέχεται στις σελίδες του… (Ας μου εξηγήσει κάποιος, γιατί τα λεξικά δεν αναφέρουν τον αριθμό των λημμάτων που περιέχουν;)

Και το παρόν τρίτομο λεξικό δεν βρίσκεται πλέον πολύ εύκολα στο εμπόριο.

Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής, του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη

Λεξικό σύγχρονο, έγκυρο και χρηστικό που σε αντίθεση με τα προηγούμενα, κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή, οπότε μπορεί κανείς να το αναζητήσει σε όλα τα βιβλιοπωλεία. Αν και θα το θέλαμε πιο πλούσιο σε λήμματα… 

Ετυμολογικό Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής, του Ν.Π. Ανδριώτη

Ως γνωστόν τα γενικά λεξικά είναι κυρίως ερμηνευτικά. Το παρόν λεξικό του Ανδριώτη αποτελεί το μονόδρομο για αναζήτηση της ετυμολογίας των συνηθέστερων λέξεων της νέας ελληνικής. 

Λεξικό ερμηνευτικό–ετυμολογικό της Αρχαίας Ελληνικής, του Αθ. Φραγκούλη

Πολύ καλό και πλούσιο λεξικό ετυμολογίας λέξεων της Αρχαίας Ελληνικής. Σε συνδυασμό με ένα ετυμολογικό λεξικό της Νεοελληνικής έχουμε την δυνατότητα πλήρους κάλυψης στην αναζήτηση της ετυμολογίας. Αν κάποιος αναρωτηθεί γιατί χρειάζεται και το Eτυμολογικό της Αρχαίας Ελληνικής, ας σκεφθεί ότι πάμπολλες λέξεις της νέας ελληνικής προέρχονται από αντίστοιχες αρχαιοελληνικές. Έτσι αναζητώντας σε ένα λεξικό της νέας ελληνικής την ετυμολογία του «Τεχνίτης», διαβάζουμε μόνο ότι προέρχεται από τον αρχαιοελληνικό όρο «Τεχνίτης». Πρέπει να ανατρέξουμε λοιπόν στο ετυμολογικό της Αρχαίας Ελληνικής για να πληροφορηθούμε ότι ο αρχαιοελληνικός όρος «Τεχνίτης» προέρχεται από τον αρχαιοελληνικό όρο «Τέχνη», που προέρχεται κι αυτός με τη σειρά του από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα «Tek» που σήμαινε «Πλέκω»! 

Όλη η παραπάνω φλυαρία μας για το παράδειγμα του Τεχνίτη δείχνει παρεμπιπτόντως πόσο σπουδαίο ρόλο έπαιζε η ένδυση –στην κυριολεξία ήταν θέμα ζωής και θανάτου– τότε που διαμορφωνότανε η διάλεκτος και ξεπηδούσε η κάθε λέξη μέσα από τον πολτό της γλώσσας με όρους απόλυτης ανάγκης. Και μέσω αυτού, η φλυαρία μας θέλουμε να οδηγήσει στο συμπέρασμα πως η προσήλωσή μας μας στην ετυμολογία αποτελεί την πρώτη αρχή για μια γνωριμία με τα πράγματα. Όσον δε αφορά τον τεχνικό τομέα, η ετυμολογία των όρων προσφέρει πολύ περισσότερα από μια πρώτη αρχή γνωριμίας με τα πράγματα (όμως σε αυτό το θέμα της ετυμολογίας τεχνικών–τεχνολογικών όρων θα επανέλθουμε, σε προσεχές τεύχος, κι έτσι θα δικαιολογηθεί και η τωρινή μας φλυαρία). 

Σχεδόν τελειώνει η ενότητα των λεξικών με το Βασικό λεξικό ξένων λέξεων της νέας ελληνικής, της Ευαγγελίας Παπακυριακού – Χάρη Παπακυριακού, εκδόσεις Gutenberg.

Το παρόν πολύ καλό λεξικό διαθέτει σχεδόν όλες τις λέξεις της νέας ελληνικής γλώσσας που προέρχονται από άλλες ξένες λέξεις. Αναφέρει την προέλευση και την ετυμολογία τους και επισημαίνει και τις περιπτώσεις αντιδανείων. Κι αν αναρωτηθείτε πόσες είναι αυτές οι ξένες λέξεις της Νεοελληνικής, η απαντηση είναι: Πολλές· τόσες ώστε να γεμίζουν τις 500 σελίδες του παρόντος τόμου. 

Κι ας κλείσουμε με την περίπτωση ενός ακόμα λεξικού, περισσότερο για να ανεκδοτολογήσουμε. 

Ψάχνοντας να βρούμε την ερμηνεία και ετυμολογία της λέξεως Βριζώνι, που είχαμε αναφέρει στις εφαρμογές ανέλκυσης των Μετεώρων, βρεθήκαμε μπροστά σε αδιέξοδο. Κανένα λεξικό από τα συνήθη που χρησιμοποιούσαμε δεν είχε λεξικογραφήσει ένα συνηθισμένο όρο! Μια λέξη συνηθισμένη στα χείλη όλων των μοναχών του ελληνικού χώρου. 

Η λέξη Βριζώνι λοιπόν περιέχεται μόνο στον 4ο τόμο του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών.

Μην αναζητήσετε όμως το παρόν λεξικό στο εμπόριο, όσα χρήματα κι αν είστε διατεθειμένοι να ξοδέψετε. Από το 1933 έως σήμερα η Ακαδημία Αθηνών –χωρίς να σκεφθεί το ανέφικτο του εγχειρήματος– έχει προαναγγείλει 2-3 φορές την έκδοση ενός Ιστορικού Λεξικού που θα περιέχει ΟΛΕΣ τις λέξεις της νεοελληνικής γλώσσας από το μεσαίωνα έως σήμερα, μαζί και με όλους τους ιδιωματισμούς! 

Παρότι λοιπόν είναι προφανές ότι κάτι τέτοιο είναι ακατόρθωτο τουλάχιστον για τις δυνατότητες της (ελληνικής) Ακαδημίας Αθηνών, ακόμα κι αν περάσουν χίλια χρόνια, μόλις το τελευταίο διάστημα, η Ακαδημία μας, έβγαλε ανακοίνωση μέσω της οποίας προσγειώνει τις φιλοδοξίες της στην έκδοση ενός πολύ πιο συμπτυγμένου (κοινότατου) λεξικού της... Νέας Ελληνικής ή κάτι παρόμοιου! 

Ωστόσο οι τόμοι που έχουν μέχρι σήμερα εκδοθεί (από το 1933), αφενός περιέχουν το Βριζώνι μας (δεν είναι μικρό πράγμα κι αυτό), αφετέρου αποτελούν ένα χαριτωμένο παράδειγμα αβελτηρίας, επιπολαιότητας και... ικανοτήτων. 

Το Ιστορικό Λεξικό λοιπόν της Ακαδημίας Αθηνών μην το αναζητήσετε στα βιβλιοπωλεία κατά την τρέχουσα χιλιετία.

Εδώ τελειώνει ο κατάλογος προτάσεων που περιέχει τα βασικότερα βιβλία από όσα χρησιμοποιήθηκαν για την Ιστορία της ανέλκυσης.

Ελπίζουμε το αρχικό μας στοίχημα να κερδήθηκε και η ανάγνωση της βιβλιογραφίας να ήταν ενδιαφέρουσα και όχι μόνο χρήσιμη. Ελπίζουμε ακόμα ότι αρκετοί αναγνώστες θα θέσουν ως στόχο τους τη δημιουργία μιας βασικής τεχνικής (τουλάχιστον) βιβλιοθήκης, μετά την ανάγνωση του παραπάνω κειμένου. 

                                                                  Καραπαναγής Αποστόλης